آیه توبه
|
| |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه توبه |
| واقع در سوره | سوره بقره |
| شماره آیه | ۳۷ |
| جزء | اول |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | ندارد |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | توبه حضرت آدم |
| آیات مرتبط | آیه ۲۳ سوره اعراف |
آیه توبه آیه ۳۷ سوره بقره. در این آیه خداوند یادآور می‌شود که به حضرت آدم طریقه توبه را آموزش داده است. بر اساس این آیه حضرت آدم به وسیله کلماتی که خداوند به او آموخته بود، درخواست بخشش کرده است. از واژه «کلمات» در این آیه تفسیرهای گوناگونی شده است. در روایاتی که از امامان شیعه نقل شده منظور از کلمات، پنج تن آل عبا دانسته شده که حضرت آدم با توسل به آنها، از خداوند طلب بخشش کرده است.
به نظر مفسران، طبق این آیه در صورتی که توبه را به انسان نسبت دهند، به معنای بازگشت از گناه است و اگر توبه را به خدا نسبت دهند، به معنای بازگشت به رحمت است.
متن و ترجمه
فَتَلَقَّىٰ آدَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ ۚ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ﴿٣٧﴾
|
سپس آدم از پروردگارش كلماتى را دريافت نمود؛ و [خدا] بر او ببخشود؛ آرى، او[ست كه] توبه‌پذيرِ مهربان است.
|
محتوا
آیه ۳۷ سوره بقره درباره آموزش توبه توسط خداوند به حضرت آدم (ع) است. بعد از آنکه ابلیس حضرت آدم را فریب داد، خداوند دستور خروج آدم (ع) را از بهشت صادر کرد. آدم متوجه شد که چه ستمی بر خود کرده است و به فکر جبران خطای خود افتاد. خداوند طریقه بازگشت به سوی خود را به او آموخت. به باور مفسران شیعه، حضرت آدم کار حرامی انجام نداد؛ بلکه فعلش ترک اولی بود.
خداوند در این آیه یادآور می‌شود که توبه را به آدم تلقین کرده است. تلقین به معنای آموزش طریقه توبه است. به اعتقاد علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، از آنجا که خداوند به حضرت آدم توبه را آموزش داد، از این رو توبه از دو جهت لحاظ می‌شود؛ توبه‌ای که از جانب خداوند است که پذیرنده توبه است و توبه‌ای که از جانب انسان است که درخواست کننده توبه است. بنابراین توبه گاهی به معنای بازگشت از گناه است و آن در صورتی است که توبه به شخص گناه‌کار نسبت داده شود؛ و گاهی نیز به معنای بازگشت به رحمت است و آن در صورتی است که توبه به خداوند نسبت داده شود، یعنی رحمتی را که خداوند از بنده به خاطر گناه از او سلب کرده بود، به خاطر توبه‌اش به او باز می‌گرداند. به همین جهت در انتهای آیه خداوند درباره خود، واژه «توّاب» (بسیار بازگشت کننده به رحمت) به کار برده است.
واژه کلمات
از امام باقر (ع) نقل است که منظور از کلمات، این دعا و نیایش است:
اللّهم لا إله إلّا أنت، سبحانك و بحمدك، ربّ إنّى ظلمت نفسى فاغفر لى، إنّك خير الغافرين. اللّهم لا إله إلّا أنت، سبحانك و بحمدك، ربّ إنّى ظلمت نفسى فارحمنى إنّك خير الراحمين. اللّهم لا إله إلّا أنت، سبحانك و بحمدك، ربّ إنّى ظلمت نفسى فتب عَلىّ إنّك أنت التوّاب الرحيم.
منظور از کلمات در آیه مزبور، یعنی سخنانی که خدا برای توبه به حضرت آدم تعلیم داد. در تفسیر واژه «کلمات» بین مفسران اختلاف است. عده‌ای گفته‌اند، منظور همان آیه ۲۳ سوره اعراف است. در روایتی از امام باقر (ع) نقل شده است که منظور از کلماتی که خداوند به آدم آموخت، دعایی است که با این جمله شروع می‌شود: «اللهم لا اله الا انت، سبحانک و بحمدک ربّ إنّي ظلمت نفسی...»
در روایات فراوانی، از امامان شیعه نقل شده که منظور از تلقین کلمات، تعلیم اسم‌های محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین به آدم بوده است که آدم با توسل به این کلمات از خداوند تقاضای بخشش نموده است. سیوطی مفسر اهل سنت این روایت را از پیامبر اسلام نقل کرده است.
به اعتقاد نویسنده تفسیر نمونه، تفسیرهای گوناگونِ نقل شده از واژه «کلمه»، هیچگونه منافاتی با هم ندارند؛ چرا که ممکن است همه این کلمات به حضرت آدم (ع) تعلیم داده شده باشد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ سوره بقره، آیه ۳۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۹۵-۱۹۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۹۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۱۳۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۱۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۹۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۹۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۱۳۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۶۰-۶۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑ قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ (ترجمه: گفتند: «پروردگارا، ما بر خويشتن ستم كرديم، و اگر بر ما نبخشايى و به ما رحم نكنى، مسلماً از زيانكاران خواهيم بود.)
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دف‍ت‍ر م‍طال‍ع‍ات ت‍اری‍خ و م‍ع‍ارف اس‍لام‍ی، ۱۳۷۹ش.
- سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور في التفسیر بالمأثور، قم، منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت دار المعرفة، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۰ش.